Vó cá:

Một cái vó cá.

Tôi nôn nao chèo xuồng ra thăm ông Ngoại tôi, cách nhà tôi hơn một cây số. Bà Ngoại tôi đã mất từ lâu, ông sống với dì và cậu tôi. Thỉnh thoảng mẹ tôi vẫn sai tôi chèo xuồng ra thăm ông Ngoại. Nhưng lần nầy tôi nôn nóng muốn đi thăm Ngoại tôi vì tôi nghe tin ông tôi mới lắp một cái vó cá dưới bến sông, ngay trước cửa nhà ông. Chèo xuồng còn cách nhà ông Ngoại tôi chừng 300 thước, tôi đã nhìn thấy một cái vó cá to tướng dưới bến sông.

Vó cá gồm có một cây cầu chắc chắn bắc ra sông chừng 5 mét. Ðầu ngoài của cây cầu có 2 nọc cầu cao lên gần tới ngực, chịu đựng một khúc cây nặng hình chữ V lơi khoảng 120 độ và dài chừng 8 đến 10 mét. Khúc cây nặng nầy có xuyên 1 cái trục sắt khoảng giữa thân. Trục sắt bắt vào 2 nọc cầu sao cho đầu ngoài sông của khúc cây nặng có thể kéo cao lên hay gục xuống nước được, giống như một cái đu bập bênh trong công viên. Nếu không có khúc cây lớn như vậy, người ta có thể dùng nhiều cây nhỏ ghép lại thành chữ V lơi như đã nói trên.

Một người thợ vó đang nâng vó lên để bắt cá.

Ðầu trong khúc cây nặng được cột vào một sợi dây thừng to mà Ngoại tôi dùng sợi dây đó để kéo vó lên hay hạ vó xuống nước. Phía đầu ngoài sông, bốn cây tre chắc và dài bắt vào đầu khúc cây nặng, tạo thành hình cái quang gánh, chữ thập. Phần chính của vó là một miếng lưới hình vuông cột vào 4 đầu dài của 4 cây tre .

Như vậy 4 cây tre căng miếng vó hình vuông ra, mỗi cạnh chừng 6 mét. Lưới hơi chùng xuống như một cái võng vuông khổng lồ, chiếm cả phân nửa bên của khúc sông. Ông Ngoại nâng đầu trong của khúc cây nặng lên cho đầu ngoài sông gục xuống, đặt miếng lưới vó nằm sát đáy sông. Ông thảy vào một cái vòng nổi trên mặt nước lúa, cám, cơm nguội rồi chờ đợi . Thường thì Ngoại tôi đi làm việc lặt vặt gần nhà, lấy đàn kìm ông đàn vài câu vọng cổ chơi cho vui . Cứ khoảng nửa giờ, Ngoại ra kéo vó, tức là kéo mạnh sợi dây phía đầu trong bờ xuống cho đầu ngoài sông cất lên mang theo lưới vó đi lên khỏi mặt nước. Một mớ cá lòng tong, cá he, cá ét nhảy lung tung trong vó.

Ngoại tôi dùng một cái thau nhỏ cột vào đầu một cây tre, đứng trên đầu cầu, xúc cá trong vó đem vô bờ. Tôi mê quá, cứ chơi quanh quẩn chung quanh cái vó, lo thảy cám, thảy mồi nhử cá. Thỉnh thoảng tôi hí hửng cùng ông Ngoại hay dì tôi và cậu tôi kéo vó lên. Vó khá nặng phải có người lớn phụ, tôi mới kéo nổi. Tôi dành phần được xúc cá, rộng vào trong một cái lồng lưới thả dưới sông.

Một người thợ vó đang nâng vó lên để bắt cá.

Vó ít khi bắt được những con cá lớn vì chúng có thể thoát thân khi mình kéo cái vó từ từ đi lên, nhưng cá bắt được còn sống, nhảy soi sói, rất tươi ngon. Khi nước cạn, cá ít vào, Ngoại tôi nâng vó lên cao phơi khô, chờ con nước tới.

Cần bảo vệ tài nguyên

Ầm...

Tiếng nổ lớn rung động cả một đoạn sông. Một đợt sóng hình tròn phẫn nộ cuồn cuộn dâng lên từ đáy sông đánh bạt chiếc thuyền nhỏ có hai người đàn ông ngồi qua một bên. Chiếc xuồng bị đánh bạt rất mạnh, hai người đàn ông phải nắm chặt vào mạn thuyền để tránh bị văng xuống sông. Cuộn sóng lan xa mãi rồi tắt dần. Từng con cá trắng phau từ dưới lòng sông đau đớn vọt lên nổi phình bụng, ngắc nguẩy. Nào cá leo, cá sửu, cá mè vinh lẫn với cá he vàng. Hai người đàn ông vui mừng vớt cá bỏ vào chiếc xuồng. Phía hạ nguồn, ghe xuồng dân chúng hai bên bờ sông đổ ra vớt cá. Ðủ thứ cá lớn nhỏ, đau đớn, giãy giụa, vọt lên mặt nước rồi từ từ chìm hẳn. Tiếng trẻ em hò hét náo động cả một khúc sông.

Trên đây là cảnh hai người lính liệng chất nổ xuống sông bắt cá. Tiếng nổ tạo chấn động làm chết cá mẹ lẩn cá con, tiêu diệt cá trên cả một đoạn sông. Tôi đã từng chứng kiến những người vô ý thức thảy lưụ đạn bắt cá như thế. Lúc nhỏ tôi chỉ theo dõi một cách thích thú, tò mò. Nhưng lớn lên tôi hiểu rằng bắt cá như vậy là góp phần tiêu diệt cá.

---------

- Xúc cá lẹ lên con.

Đứa trẻ bằng tuổi tôi nhanh nhẹn đứng lên cầm cái thau nhôm nhỏ múc cá từ trong lu đổ vào cái thau nhôm lớn cho ba nó. Từng đợt cá rô non màu vàng lóng lánh được chuyển lên chợ xã bán. Trên chiếc ghe có ba cái lu da bò. Mỗi lu có đến gần một trăm ngàn con cá rô non nhỏ dẹp bằng ngón tay cái sẽ được bán hết trong buổi chợ ngày hôm nay. Loại cá nầy chỉ cần bỏ vô rổ, dùng một miểng dừa chà sơ cho sạch vảy rồi đem kho tiêu, kho xã hay lăn bột chiên. Tôi chưa được tận mắt thấy cảnh bắt cá rô non, nhưng theo lời kể của đứa nhỏ thì ngày hôm qua gia đình nó bơi dọc bờ kinh dùng vợt hớt cá rô non để hôm nay ra chợ bán. Nó nói trong miệt kinh, cá rô non nhiều vô kể, năm nào cũng đem lại cho gia đình nó một số tiền. Hôm nay mẹ tôi đi chợ, phần tôi ngồi giữ xuồng và được làm quen với nó.

Cá rô đã lớn đang được bày bán ngoài chợ.

Hàng năm cứ đến tháng 5, tháng 6 là cá rô có trứng. Khi cơn mưa đầu mùa đổ xuống, những con cá rô mẹ bụng đầy trứng rời bỏ ao đìa lóc lên ruộng. Chúng nghiêng qua nghiêng lại, dùng hai cái mang chống chỏi để tiến lên, người Tây phương còn gọi chúng là con cá đi (walking fish). Chúng lên đẻ trứng trên ruộng còn khô rồi trở xuống đìa. Một hai tháng sau khi nước ngập ruộng, trứng cá mới nở ra cá con. Một số dân quê hay tìm bắt cá rô mẹ như vậy trong những cơn mưa đầu mùa, một số khác đi xúc cá rô non để bán hoặc để ăn. Bắt cá rô đẻ hay xúc cá rô non sẽ ảnh hưởng lớn lao đến sản lượng cá trên đồng. Vì số lượng cá mẹ bị bắt lúc sanh sản, hay cá con bị bắt ăn khi chưa kịp lớn.

------------

- Cá lòng ròng bị bắt bà con ơi !

Tôi đi học tới ngang nhà lòng chợ thì thấy bà con nhốn nháo bàn tán. Biết là có chuyện lạ, tôi đi nhanh về phía trước khu bán cá, tò mò theo dõi. Ông Xã trưởng nghiêm trang đang đi với hai người lính. Một người lính đang bưng một cái thau lớn đựng cá lòng ròng, người kia đang đi gom cá lòng ròng ngoài chợ đổ vô thau.

Cá lòng ròng tức là con cá lóc con.

Xong hai người lính khiêng cái thau lớn đổ cá nhỏ xuống sông. Cá lòng ròng là những con cá lóc con, mới lớn bằng đầu đũa ăn cơm, màu đỏ như son. Người ta dùng vợt vớt cá con đem bán cho bà con kho tiêu, kho xả ớt. Năm đó khoảng năm 1967. Thì ra ông Xã trưởng xã tôi ý thức được sự nguy hại của việc bắt bán cá con nên ra lệnh đỗ trở lại sông cho nó lớn. Lúc đó tôi và một số trẻ con chạy theo coi vì hiếu kỳ. Nhưng lớn lên tôi hiểu rằng một đạo luật bảo vệ cá con rất cần thiết để bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

--------

Cá quả và ốc Hồ Tây, Hà Nội.

Năm 1997, tôi về thăm quê hương sau bao năm xa cách. Tôi đem về một cần câu mua ở Mỹ có máy quay, gân, lưỡi loại tốt hẳn hòi . Tôi mừng phơi phới trong lòng vì hình dung sẽ cùng em tôi tha hồ câu cá lớn, cá nhỏ, cho bỏ những ngày anh em xa cách. Nghe tôi trình bày, em tôi không có vẻ phấn khởi lắm, nhưng chiều ý tôi nó cũng đi . Chúng tôi ra một cây cầu lớn gần bến chợ, nơi nổi tiếng nhiều cá ngày xưa, thả câu .

Nhưng hết đêm đó rồi mấy đêm sau nữa, chúng tôi không bắt được con cá nào. Em tôi buồn rầu kể cho tôi nghe rằng sau bao năm đánh bắt bừa bãi, nào là bằng cách nổ mìn, giật điện, bằng thuốc độc, thuốc trừ sâu, hoặc là bắt cá con không ai ngăn cấm, bây giờ số cá dưới sông không còn được bao nhiêu . Không còn cảnh dở chà, chài nòng, chài tôm, giăng câu bắt cá ngày nào .

Ngoài chợ chỉ lèo tèo mấy mớ cá con và một số cá nuôi hầm. Ôi, chỉ trong vòng 20 năm mà nguồn cá tôm ở quê tôi gần như tuyệt chủng. Lòng tôi buồn đau vô kể, giống như ai bứt ruột gan mình.

Hai chị bán cá ngoài chợ quê.

-----------

Tôi đã có dịp đến thăm trại gầy giống cá của chính phủ ở tiểu bang California. Nơi đây người ta lập những hầm giống cho cá hồi thiên nhiên từ biển vào đẻ. Cá được nuôi riêng từng hầm theo cỡ lớn nhỏ trong một khu vực bao la có mái lưới bảo vệ không cho chim ăn cá con. Khi cá lớn được khoảng 1 gang tay, cá được chở ra đổ xuống sông Sacramento cho cá trở ra biển. Trại mở cửa cho du khách tự do đến thăm và lúc nào cũng có chừng 10 triệu con cá con trong trại. Chánh phủ theo dõi kỹ số lượng cá dưới sông hàng năm để bán những giấy phép câu bắt cá thích hợp.

Các chuyên viên nuôi cá giống.

Tôi không mong đợi ở những người kém hiểu biết và không có tinh thần trách nhiệm thực hiện được những dự án lớn lao cho đất nước, nhưng tôi ước mơ khu vực sông Cửu Long quê tôi cũng có năm ba trại giống như vậy để gầy dựng lại nguồn tài nguyên tôm cá. Tôi cũng mong nhà cầm quyền có những qui định đánh bắt cá rõ ràng như: Không được dùng lưới dầy, không được bắt cá con, không được bắt cá mẹ mùa cá đẻ, không được dùng điện, dùng chất nổ, hay dùng thuốc độc đánh bắt cá. Có như vậy mới mong cá tôm ở đồng bằng sông Cửu Long được sanh tồn để nuôi dưỡng con người.

Một góc chợ cá biển.

Một góc chợ dưới quê đang bán dưa hấu.

Hai Rạch Dừa

Trở lại phần 1.

Home Page Chuyện Đồng Quê.

Home Page Vietlist.us